در سالهای اخیر بحران کمآبی و خشکسالیهای پیدرپی، زندگی مردم روستای حصار تربتحیدریه را با چالش جدی روبهرو کرده و حتی پای کمآبی هم به این روستا رسیده است. نکته مثبت این اتفاق این بوده که اهالی روستا تصمیم گرفتند به جای انتظار برای طرحهای دولتی، با اتکا به توان و همبستگی جوانان دغدغهمند روستا، اعضای شورا، مالکان و معتمدان محل با تشکیل «کارگروه نجات آب حصار» برای این موضوع با هدف مدیریت پایدار منابع آبی، چارهاندیشی کنند.
طرحهای سهمرحلهای برای مدیریت پایدار آب
یکی از اعضای شورای روستای حصار در این باره به خبرنگار ما اظهار کرد: با توجه به خشکسالیهای اخیر و بحران آب به ویژه در تابستان، ایام نوروز و تعطیلات و به وجود آمدن مشکل کمبود آب در روستا، اهالی روستا به ویژه جوانان به این فکر افتادند که وضعیت موجود را حفظ کنند.
عبدالله اسکندری حصاری گفت: در نخستین گام، جلسهای با حضور مالکان روستا و اعضای شورای آن، نمایندگان منابع طبیعی، امور آب، جهاد کشاورزی، فرمانداری و سایر مسئولان برگزار شد و در آن چند نفر از افراد فعال و آگاه به عنوان اعضای اصلی این کارگروه انتخاب شدند. مأموریت آنها بررسی وضعیت موجود، ارائه طرحهای اجرایی و پیگیری تأمین بودجه از نهادهای مختلف بود. پس از برگزاری جلسات فراوان با مردم و مسئولان، بررسی نقشهها و دریافت نظر کارشناسان، چند طرح اضطراری برای کاهش تنش آبی تصویب شد تا در کوتاهمدت بخشی از مشکل تأمین آب برطرف شود.
وی با اشاره به طرحهای کارگروه اضافه کرد: این طرحها به سه مرحله کوتاهمدت، میانمدت و بلندمدت تقسیم شده به گونهای که در طرح کوتاهمدت، بازگرداندن و انتقال آب به ارتفاعات بالاتر؛ حدود هزار تا هزار و ۵۰۰ متر مدنظر است تا از هدررفت منابع جلوگیری شود. طرح میانمدت بر ساخت چند بند خاکی در مسیر رودخانه تمرکز دارد و طرح بلندمدت شامل مطالعات جامع آبخیزداری در حوضه آبریز حصار و اجرای برنامههای کلان برای مدیریت علمی و پایدار آب است.
پیچ و خم اداری؛ سد راه نجات منابع آبی
عضو شورای روستای حصار در تشریح شیوه اجرای این طرحها گفت: اعضای کارگروه اعلام کردهاند اجرای کامل این برنامهها به اعتبارات قابل توجهی نیاز دارد. برآورد آنها نشان میدهد حدود ۵/۲ میلیارد تومان برای اجرای طرحهای کوتاهمدت و میانمدت لازم است و برای طرح جامع آبخیزداری نیز حدود ۱۰میلیارد تومان هزینه پیشبینی شده که پیش از آغاز باید ۵۰۰ میلیون تومان آن صرف مطالعات فنی بشود. در این زمینه مردم حدود ۱۰۰میلیون تومان کمک مالی جمعآوری کردهاند و قرار شده معدن طلای منطقه هم در بخش ماشینآلات کمکهایی را انجام دهد. صحبتهایی هم درباره تأمین اعتبار از بخشهای ملی، استانی یا شهرستانی صورت گرفته؛ اما مشخص نیست آیا محقق میشود یا خیر.
اسکندری حصاری بر اجرای سریع طرحها تأکید کرد و ادامه داد: یکی از مهمترین موانع در مسیر اجرای طرح، پیچیدگی فرایندهای اداری و طولانی بودن روند تصویب پروژههاست. انجام مطالعات، ارسال طرح به مشاور، تأیید آن در منابع طبیعی و تصویب در کمیسیونهای استانی و ملی ممکن است ۵ تا ۱۰ سال زمان ببرد که با توجه به شرایط نمیتوان منتظر ماند. به طور کلی دغدغه انجام طرحهای آبخیزداری در روستای حصار به چهار سال پیش برمیگردد و نتیجه همان تلاشها، شکلگیری کارگروه در سال جاری بود و همین تأخیرها سبب شده اهالی تصمیم بگیرند با استفاده از توان داخلی و منابع محلی کار را آغاز کنند تا از نابودی کامل منابع آب جلوگیری شود. تجربههای گذشته نیز بر این تصمیم تأثیرگذار بوده؛ زیرا پیگیریها و نامهنگاریهای ما برای آبخیزداری در سالهای گذشته به نتیجه نرسید.
طرحی که نیمهکاره ماند!
وی با اشاره به طرح نیمهکاره منابع طبیعی در رودخانه حصار تشریح کرد: در سال ۱۳۹۴ برای عملیات ساخت یک بند سنگی ملاتی در انتهای رودخانه حصار، در منطقهای موسوم به سرخدره کلنگزنی شد؛ اما در سال ۱۳۹۸ عملیات اجرایی آن شکل گرفت و در ادامه به دلیل کمبود اعتبار نیمهکاره ماند. وسعت محدوده آبخیزداری حصار حدود ۱۳هزار هکتار برآورد میشود. در حال حاضر، از مجموع هشت قنات، تنها یک رشته قنات در روستا فعال است که حدود ۲۰ تا ۳۰درصد ظرفیت گذشته آبدهی دارد و رودخانه حصار نیز تنها نیمی از حجم سابق خود را حفظ کرده و به نوعی سایر قناتها بهطور کامل خشک شدهاند. ۴۰۰ تا ۵۰۰ هکتار از باغهای حصار از آب رودخانه آبیاری میشوند و تنها در فصلهای پاییز و زمستان، بخشی از آب مازاد رودخانه به روستاهای پاییندست ازغند و دوغآباد سرازیر شده و در این میان، معدن طلای زرمهر به غیر از ماههای مرداد و شهریور از آب رودخانه برای فعالیتهای خود استفاده میکند. در تابستانها به دلیل کاهش جریان، انتقال آب به پاییندست تقریباً ناممکن است و افزایش تعداد چاهها در این مناطق نیز به افت محسوس آب سطحی دامن زده و همه این مسائل بر ضرورت وجود آبخیزداری صحه میگذارد.
انتظار از دولت برای حمایت از حرکتهای مردمی
با توجه به اینکه حرکتهای خودجوش مردمی اثربخشی بیشتری به ویژه در بحث مدیریت منابع آب دارد و حمایت از آنها همواره مورد تأکید است، این پرسش مطرح میشود که منابع طبیعی چه حمایتی از کارگروه نجات آب رودخانه حصار دارد تا بتوان درباره تسری این الگو در سایر روستاها سخن گفت.
در این زمینه مسئول آبخیزداری تربتحیدریه عنوان کرد: در حوضه آبخیز حصار، رودخانهای دائمی با دبی دستکم ۵۰ لیتر بر ثانیه جریان دارد. این منطقه دارای تعداد قابل توجهی چشمه و قنات بوده و در بخشی از آن مثل سرخ دره به مساحت هزار و ۲۳۴ هکتار در قالب طرحهای آبخیزداری مشارکتی با مردم در حال اجراست.
محبی گفت: یکی از این طرحها ساخت سازهای سنگملاتی با ارتفاع ۵/۹ متر و حجم مخزن ۲هزار و ۵۷۹ مترمکعب پیشبینی شده که تاکنون حدود ۵۰درصد پیشرفت فیزیکی داشته و ادامه اجرای طرح به دلیل تخصیص نیافتن اعتبارات مصوب در سال جاری متوقف مانده است.
وی آنغوزه را یکی از گیاهان مراتع حصار معرفی کرد و افزود: این منطقه درختان کهنسال بنه دارد و از نظر پوشش، در زمره مناطق جنگلی با درختان کهنسال قرار میگیرد. در راستای حفاظت از منابع طبیعی و کنترل سیلاب، جمعی از بازنشستگان، جوانان و علاقهمندان محلی کارگروه نجات آب حصار را تشکیل دادهاند. این کارگروه با حضور مسئولان شهرستانی از جمله فرماندار، بخشدار، نمایندگان جهاد کشاورزی و امور آب فعالیت میکند و قرار است کارگروه فعالیتهای مختلفی از جمله تهیه طرح جامع حوضه آبخیز حصار را پیگیری کرده و در کنار این تا زمان تهیه طرح، کارهای حفاظتی کوچک مثل ساخت خشکهچین، کاشت درختان غیرمثمر (سپیدار)، ذخیره نزولات آسمانی در منطقه، معرفی دو میراب محلی برای همکاری با ادارههای منابع طبیعی و امور آب در راستای مدیریت بهرهبرداری رودخانه و حفاظت حریم آن و مسائل جانبی را دنبال کند. از مشکلات موجود میتوان به برداشت غیرمجاز آب از چاههای حاشیه رودخانهها اشاره کرد که مقرر شده با همکاری منابع طبیعی و گشتهای مشترک محلی این موضوع کنترل شود.
مسئول آبخیزداری تربتحیدریه ادامه داد: درباره تأمین منابع مالی طرح مطالعاتی و آبخیزداری، طرح جامع به استان معرفی شده و در دستور کار قرار گرفته و اگر اعتبار امسال تخصیص پیدا کند، دولت طرح مطالعاتی را انجام میدهد. منابع طبیعی شهرستان درخواست داده و پیگیری این موضوع در حال انجام است.
بحران کمآبی در روستای حصار نهتنها تهدیدی برای زندگی مردم به شمار نمیآمد؛ بلکه زمینهساز شکلگیری حرکتی مردمی برای حفاظت از منابع آب بود. «کارگروه نجات آب حصار» نمونهای موفق از همبستگی اجتماعی و مدیریت محلی در برابر چالشهای زیستمحیطی است به شرط آنکه حمایتهای دولتی بتواند بر این اراده جمعی مهر تأیید اجرایی شدن بزند و امید میرود با حمایت نهادهای مسئول، تلاش اهالی حصار به الگویی برای سایر روستاهای کشور تبدیل شود.
نظر شما